Fikri Mülkiyet Hukuku: Eser Sahiplerinin Hakları ve Koruma Kapsamı
1-) Fikri Mülkiyet nedir? Fikri mülkiyet en temel anlamıyla fikir ve sanat eserleri üzerindeki eser sahibinin haklarını konu edinen bir disiplin ve hukuk alanıdır.
2-) Eser nedir? 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ve bu hususiyeti yansıtacak düzeyde şekillenen fikri bir çaba sonucunda ortaya konulan üründür. Yargıtay konuyla ilgili içtihatlarında 'sahibinin hususiyetini taşıması' olgusunu "orijinallik, orijinalite, özgünlük" gibi kelimelerle açıklamıştır. Doktrinde ise hususiyet kavramı, "herkes tarafından vücuda getirilemeyen, özgün ve yaratıcı gücün yansıması" olarak tanımlanmaktadır.
3-) Kanunda sayılan Fikir ve Sanat Eserleri türleri nelerdir? Eser türleri 5846 sayılı FSEK'de sınırlı sayı prensibine göre kategorilendirilmiştir. Kanunda belirtilen türler şunlardır:
- İlim ve Edebiyat Eserleri (md.2)
- Musiki Eserler (md.3)
- Güzel Sanat Eserleri (md.4)
- Sinema Eserleri (md.5)
4-) 5846 sayılı Kanun uyarınca korumanın kapsamı nedir? Korunan fikir değil, fikrin toplumun gelişmesine katkıda bulunan dış dünyaya yansımış biçimidir. Koruma için eser sahibinin hususiyetini taşıması ve kanunda sayılan eser türlerinden birine giren eser olması gerekir. Bu koruma ile eser yalnızca eser sahibi veya onun izniyle kullanılabilir, izinsiz kullanımlar engellenir.
5-) Fikir ve sanat eserlerinin korunması için tescil, kayıt vb. işlemlere gerek var mıdır? Hayır, fikir ve sanat eserleri yaratıldığı anda kendiliğinden korunur. Tescil ve kayıt işlemleri hak sahipliğini kurmaz, yalnızca ispat kolaylığı sağlar. Özellikle musiki ve sinema eserlerinde kayıt ve tesciller uyuşmazlıklarda kritik öneme sahiptir.
6-) 5846 sayılı Kanunda korunan haklar nelerdir? Eser sahibinin hakları "mali" ve "manevi" haklar olarak ikiye ayrılır. Kanun yalnızca eseri değil, eser sahibini de korur.
7-) Mali haklar ve özellikleri nelerdir? Mali haklar mutlak hak niteliğinde olup şunları içerir:
- İşleme Hakkı (md.21)
- Çoğaltma Hakkı (md.22)
- Yayma Hakkı (md.23)
- Temsil Hakkı (md.24)
- İşaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı (md.25)
Mali haklar devredilebilir, lisanslanabilir, rehnedilebilir ve miras yoluyla intikal edebilir.
8-) Manevi haklar ve özellikleri nelerdir? Manevi haklar eser sahibinin kişiliğine bağlıdır ve şunları içerir:
- Umuma arz salahiyeti (md.14)
- Adın belirtilmesi salahiyeti (md.15)
- Eserde değişiklik yapılmasını menetmek (md.16)
Manevi haklar devredilemez ve miras yoluyla intikal etmez. Sadece kullanma yetkisi devredilebilir.
9-) Tam lisans (ruhsat) nedir? Mali hak sahibi, eser üzerindeki kullanma ve yararlanma yetkisini 3. kişilere tamamen aktarabilir. Bu durumda eser sahibi haklarını kullanamaz ve başkalarına lisans veremez.
10-) Basit lisans (ruhsat) nedir? Mali hak sahibi, eser üzerindeki kullanma ve yararlanma yetkisini 3. kişilere devredebilir, ancak kendisi de kullanmaya devam edebilir ve başka kişilere de lisans verebilir.
11-) Ruhsat sözleşmesi yapılırken türü belirtilmediyse ne olur? Kanun ve sözleşmeden aksi anlaşılmadıkça, her ruhsat "basit ruhsat" olarak değerlendirilir. Böylece malik, farklı kişilere lisans vermeye devam edebilir.
12-) Mali haklar üzerindeki devir, lisans gibi işlemlerde şekil şartı var mıdır? Evet, tüm mali haklara dair sözleşme ve tasarrufların yazılı olması gerekir (md.52). Ayrıca hangi hakların devredildiği açıkça belirtilmelidir.
13-) Esere karşı yapılan haksız saldırılarda hukuki imkanlar nelerdir? Hak sahipleri şunları talep edebilir:
- Tecavüzün Kaldırılması Davası (md.66)
- Tecavüzün Meni Davası (md.69)
- Tazminat Davaları (md.70)
14-) Bu hukuk davaları nerede açılmalıdır? Yetkili mahkeme, davalının ikametgahı veya tecavüzün gerçekleştiği yer mahkemesidir. Eser sahibi ikamet ettiği yerde de davayı açabilir (md.66).
15-) Görevli mahkeme hangisidir? Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi. Bulunmadığı yerlerde Asliye Hukuk Mahkemesi görev yapar.
16-) Zamanaşımı süresi var mıdır? Evet, haksız fiil niteliğindeki tecavüz davalarında 6098 sayılı TBK’ya göre 2 ve 10 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
17-) Tecavüz halinde açılacak ceza davalarında prosedür nasıldır? 5846 sayılı Kanunda tecavüz suçları şunlardır:
- Manevi, mali veya bağlantılı haklara tecavüz (md.71)
- Koruyucu programları etkisiz kılmaya yönelik hazırlık hareketleri (md.72)
- Diğer suçlar (md.73)
Ceza davalarının takibi Cumhuriyet Savcılığına yapılacak şikayetle başlar. Şikayet süresi 6 aydır ve fiilin öğrenilmesiyle başlar. İddianame düzenlenirse kovuşturma Fikri Sınai Haklar Ceza Mahkemesi’nde yürütülür.