USULİ KAZANILMIŞ HAK

Mülga 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda “usulü kazanılmış hak” kavramına ilişkin açık bir düzenleme mevcut olmamakla birlikte, bu kurum süregelen Yargıtay içtihatları ile gelişme göstermiştir. Bu kurum davaların uzamasını önlemek, hukuki alanda istikrar sağlamak ve kararlara karşı genel güvenin sarsılmasını önlemek amacıyla Yargıtay uygulamaları ile geliştirilmiş, doktrinde kabul görmüş ve usul hukukunun vazgeçilmez temel ilkelerinden biri halini almıştır.

Anlam itibariyle, bir davada mahkemenin ya da tarafların yapmış olduğu bir usul işlemi ile taraflardan biri lehine doğmuş ve kendisine uyulması zorunlu olan hakkı ifade eder. Örneğin, bir mahkemenin Yargıtay dairesi tarafından verilen bozma kararına uyması sonucunda, mahkeme o kararda belirtilen esaslar gereğince inceleme ve araştırma yaparak hüküm verme yükümlülüğü doğar.

“Usulü kazanılmış hak” olarak tanımlanan bu olgu, mahkemeye, hükmüne uyduğu Yargıtay bozma kararında belirtilen çerçevede işlem yapma ve hüküm kurma zorunluluğu getirir. (09.05.1960 tarihli ve 1960/21 E., 1960/9 K. Sayılı YİBK)

Mahkemenin Yargıtay’ın bozma kararına uyması ile bozma kararı lehine olan taraf yararına bir usulü kazanılmış hak doğabileceği gibi, bazı konuların bozma kararı kapsamı dışında kalması yoluyla da bir usulü kazanılmış hak gerçekleşebilir. Yargıtay tarafından bozulan bir hükmün bozma kararının kapsamı dışında kalmış olan kısımları kesinleşir ve mahkeme bu kısımlar hakkında yeniden inceleme yapamaz. Bu kısımlar lehine olan taraf için usulü kazanılmış hak oluşturur. (04.02.1959 tarihli ve 1959/13 E, 1959/K. Sayılı YİBK)

USULİ KAZANILMIŞ HAK İSTİSNALARI

Yargıtay içtihatları ile kabul edilen “usulü kazanılmış hak” olgusunun istisnaları şunlardır:

1. Mahkemenin bozmaya uymasından sonra yeni bir içtihadı birleştirme kararı çıkması durumunda, Yargıtay bozma kararı ile oluşan usulü kazanılmış hak değer taşımayacaktır. (09.05.1960 gün ve 21/9 sayılı YİBK)
2. Bozmaya uyulmasından sonra o konuda yürürlüğe giren yeni bir kanun karşısında, bozmaya uyulmaya oluşan usulü kazanılmış hakkın değeri kalmayacaktır.
3. Uygulanması gereken bir kanun hükmünün, hüküm kesinleşmeden önce Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi hâlinde, usulü kazanılmış hak yerine iptal kararına göre işlem yapılacaktır. (HGK. 21.01.2014 ve 30.01.2013 tarihli kararlar)
4. Görev konusu kamu düzeninden olduğundan ve yargılamanın her evresinde res’en nazara alınabileceğinden, usulü kazanılmış hak istisnaları arasındadır.
5. Hak düşürücü süre, kamu düzenine ilişkin olduğundan istisnadır.
6. Kesin hüküm itirazı, kamu düzenine ilişkin olduğundan istisnadır.
7. Harç vb. kamu düzenine ilişkin konular istisnalardandır.
8. Maddi hataya dayanan bozma kararına uyulması ile usulü kazanılmış hak doğmaz.

Genel olarak, usulü kazanılmış hakkın bir davada hukuki sonuç doğurabilmesi için; taraflar, mahkeme veya Yargıtay tarafından açık biçimde yapılmış ve istisnalar arasında sayılmayan bir usul işlemi ile taraflardan biri lehine doğmuş ve uyulması zorunlu olan bir hakkın varlığı gerekmektedir.